Sołectwo Golasowice

Pierwsza wzmianka o Golasowicach pochodzi z roku 1293. Zamieszczono ją w dokumencie wystawionym przez księcia Przemysława dla ówczesnego sołtysa w Pawłowicach Wojana. Można przypuszczać, że wioska jest jeszcze starsza i jej początki, które nie są znane, sięgają co najmniej połowy XIII wieku.

W XIII - wiecznym dokumencie miejscowość nazwano Goleszowi. W późniejszych zapisach niemieckich pojawia się nazwa Golasovitz, Golasowitz lub Golassowitz. Ta ostatnia obowiązywała również w latach II wojny światowej. Pochodzenie nazwy miejscowości nie jest do końca wyjaśnione. Niektórzy historycy wywodzą ją od plemienia Gołężyców, które w dalekiej przeszłości zamieszkiwało tutejsze tereny. Inni twierdzą, że nazwa Golasowice powstała od polskiego imienia Golas (Golesz, Golasz, Golisz, czeskie Holas). Również sprawa herbu Golasowic nie jest jednoznaczna. Możliwe jest, że poza obecnie używanym herbem Golasowice miały też inny, który przedstawiał św. Jerzego przebijającego oszczepem smoka. Nie ma natomiast żadnych problemów z drugim herbem. Od końca XVIII wieku używała go osada Charlottendorf, która powstała na obrzeżach Golasowic. Herb nawiązywał do trudu osadniczego i przedstawiał drzewo, siekierę, osadnika, dom.

Pierwszym znanymi właścicielami Golasowic byli rycerze z rodu Judaszów. W XV - wiecznych dokumentach występuje Jan, a następnie Piotr Judasz. Pod koniec XV wieku właścicielem Golasowic i Jarząbkowic jest już Mikołaj Brodecki. Po upływie kilkunastu lat wieś znowu zmienia właściciela. Zostaje nim Wacław Cygan ze Słupska, który był bardzo energicznym gospodarzem i uzyskał od czeskiego króla pozwolenie na otwarcie w Golasowicach myta drogowego. Pod koniec XVI wieku Golasowice kupił Walenty Pawłowski, który urządził tutaj swoją siedzibę i przyjmował w niej najbardziej znanego członka rodu Pawłowskich - biskupa Stanisława. Jeszcze na początku XVII wieku Golasowice należały do rycerskiego rodu Pawłowskich, o czym zaświadczał napis i herb w tutejszym kościele. Przez następne kilkadziesiąt lat wieś należała do szlacheckiego rodu Klochów. Jednak jego przedstawicielki, Helena i Anna, były bardzo lekkomyślnymi właścicielkami i w roku 1749 doszło do zlicytowania Golasowic. Po licytacji dotychczasowe dobra Klochów przejęła rodzina Marklowskich, która władała Golasowicami do końca XVIII wieku. W XIX wieku właścicielami dóbr rycerskich w Golasowicach byłi: Feliks von Wallhofen, Benon Lange, Reinhold Pinder, Georg Karl Stonawski, który na początku XX wieku sprzedał majątek pruskiemu Landsbankowi. Część posiadłości odkupił od Landsbanku dr Edward Stonawski, dotychczasowy dzierżawca majątku w Jarząbkowicach.

Właściciel Golasowic, Otton T. von Marklowski, wybudował w latach 1775/77 osadę, która stanowiła odrębną jednostkę administracyjną i nazywano ją Charlottendorf. Jej mieszkańcy nie podlegali obowiązkom pańszczyźnianym i korzystali z wielu praw. Miało to przyciągać osadników z państw niemieckich. Na początku XVIII wieku w osadzie żyło ponad 100 mieszkańców, którzy w większości trudnili się rzemiosłem. Przybysze byli na ogół ewangelikami. Tego samego wyznania był podobnie jak jego poprzednicy - Otto von Marklowski, który w roku 1767 wybudował w Golasowicach kościól ewangelicki.

W roku 1903 Georg Karl Stonawski sprzedał pruskiemu Landsbankowi golasowickie dobra rycerskie. Bank na uzyskanych terenach zbudował 12 dużych gospodarstw. Już w 1904 roku osiedlono tu na bardzo korzystnych warunkach kilka rodzin niemieckich z Banatu, który należał do królestwa węgierskiego. Mieszkańcy Golasowic nazwali tę osadę Węgrami.

Tworzenie wzorcowych osad niemieckich na ziemiach zamieszkałych przez ludność polską wynikało z germanizacyjnej polityki Prus, a później Niemiec. Osiedlenie w Golasowicach w XVIII i na początku XX wieku wielu kolonistów niemieckich miało poważny wpływ na rozwój tutejszych stosunków narodowościowych i religijnych. W połowie XIX wieku zdecydowaną przewagę w społeczeństwie golasowickim mieli protestanci.

Polityka kolonizacyjna i osadnicza ewangelickich właścicieli Golasowic spowodowała, że dużą część tutejszych mieszkańców stanowili potomkowie kolonistów niemieckich. Efekty tej polityki uwidoczniły się w czasie plebiscytu śląskiego w marcu 1921 roku. W Golasowicach (łącznie z koloniami i obszarem dworskim) brało w nim udział 501 osób, z których tylko 114 opowiedziało się za Polską. W okresie międzywojennym Golasowice były ośrodkiem ożywionej działalności mniejszości niemieckiej. We wsi działała szkoła prowadzona przez Niemiecki Związek Szkolny.

W czasie okupacji hitlerowskiej w Golasowicach mieściła się siedziba władz gminnych i posterunek żandarmerii. Większość ludności otrzymała II grupę Volkslisty. Wielu mieszkańców Golasowic wcielonych do Wehrmachtu poległo na różnych frontach II wojny. W wyniku walk pomiędzy wojskami radzieckimi i niemieckimi, które toczyły się w lutym i marcu 1945 roku wioska została poważnie zniszczona i ograbiona. Mieszkańcy, wcześniej ewakuowani przez Niemców na zachód, ocaleli.

Większość tych ewakuantów wróciła do wsi po zakończeniu działań wojennych. Posiadaczy I i II grupy Volkslisty nowe władze uznawały za Niemców i pozbawiały gospodarstw. Ze sprawozdania Powiatowego Komisarza Ziemskiego w Pszczynie złożonego w lutym 1946 wynika, że aż 52 gospodarstwa w Golasowicach uznano za poniemieckie. Osiedlano w nich repatriantów z dawnych kresów wschodnich II Rzeczypospolitej. Wielu mieszkańców Golasowic wniosło do sądów wnioski o rehabilitację i przywrócenie im obywatelstwa polskiego. Twierdzili, że w czasie okupacji zaliczono ich jako ewangelików automatycznie do narodowości niemieckiej. Sprawy były skomplikowane, trwały długo i dlatego zdarzało się, że jedno gospodarstwo zajmowały dwie rodziny: repatriancka i byłego właściciela, który czekał na rehabilitację. W 1950 roku, po zakończeniu procesu rehabilitacyjnego, w Golasowicach pozostało 36 rodzin repatrianckich, które pochodziły głównie ze wsi Skorodyniec (woj. Tarnopol).

Od zakończenia działań wojennych w tym rejonie do listopada 1945 Golasowice były gminą jednostkową i posiadały własnego wójta. Po tym czasie funkcjonowały gminy zbiorcze. Do utworzonej wtedy gminy Golasowice poza tą wsią należały: Bzie Górne, Bzie Dolne, Bzie Zameckie, Jarząbkowice i Pielgrzymowice. Powierzchnia gminy Golasowice wynosiła ponad 43 km 2, a zamieszkiwało ją w 1946 roku 4 tysiące mieszkańców.

W 1954 roku, w wyniku reorganizacji administracji terenowej, rozwiązano gminy zbiorcze i utworzono mniejsze gromady. W skład Gromady Golasowice wchodziły: Golasowice (siedziba urzędu), Jarząbkowice, Pielgrzymowice. Kolejna reorganizacja nastąpiła w latach 70 - tych. Zlikwidowano gromady i utworzono większe gminy. Golasowice weszły w skład gminy Pawłowice utworzonej w 1972 roku.*

Rada Sołecka:

Więcej informacji na stronach Biuletynu Informacji Publicznej

*Tekst opracowano na podstawie publikacji Zygmunta J. Orlika pt. "Gmina Pawłowice. Szkice z dziejów", Wydawnictwo ITKM, Kraków 2001 r.