Sołectwo Pielgrzymowice

Pielgrzymowice - wieś, w której urodził się Karol Miarka - są dobrze znaną miejscowością dzisiejszej gminy Pawłowice. Jednocześnie zalicza się Pielgrzymowice do najstarszych wsi w regionie. Nie wiadomo kiedy dokładnie osada powstała, ale nie ulega wątpliwości, że istniała już w XIII wieku.

Pierwszą wzmiankę o Pielgrzymowicach znaleziono w "Księdze Uposażenia biskupstwa wrocławskiego". W zapisie z 1305 roku miejscowość figuruje pod intrygującą nazwą Peregrini villa, którą można przetłumaczyć jako dom wędrowca. Analizując tę nazwę Zygmunt Orlik dochodzi do wniosku, że w Pielgrzymowicach położonych na szlaku, który przez Bramę Morawską łączył południe z północą Europy mógł istnieć obiekt, który umożliwiał odpoczynek strudzonym wędrowcom. Sugeruje jednocześnie, że taką funkcję mogła w zamierzchłych czasach pełnić warownia, która jeszcze w XV wieku istniała w Pielgrzymowicach.

Większość badaczy uważa, że nazwa Pielgrzymowice pochodzi od niejakiego Pielgrzyma, założyciela wioski. Herb miejscowości, który powstał w XVIII wieku nawiązuje do jej nazwy. Przedstawia on wiejską kobietę wracającą z pielgrzymki odpustowej.

Pielgrzymowice wraz z niektórymi sąsiednimi miejscowościami zostały przez księcia raciborskiego, Jana, włączone w początkach XV wieku do obszaru pszczyńskiego. Powiększone terytorium ziemi pszczyńskiej stanowiło dożywocie księżnej Heleny Korybutówny. Z przekazów historycznych wiadomo również, że Pielgrzymowice należały wówczas do rycerskiego rodu Szeligów. W zapisach z XV wieku wymienia się przedstawicieli tego rodu: rycerza Wernkę, Piotra, Joszkę i Mikołaja ostatniego męskiego przedstawiciela rodu Szeligów na Pielgrzymowicach. W następnych wiekach właściciele Pielgrzymowic zmieniali się jak w kalejdoskopie.

Od II połowy XVIII wieku Pielgrzymowice należały do rodu Gusnarów, który ponadto posiadał Pawłowice i Bzie Górne. W czasach, kiedy właścicielem wsi był Ferdynand Franciszek, miały miejsce ważne wydarzenia. Należały do nich: wojny napoleońskie, powstanie chłopów w 1811 roku i katastrofalne nieurodzaje w latach 1847 48, które spowodowały głód, tyfus głodowy i w efekcie śmierć około 400 osób w parafii pielgrzymowickiej. Ferdynand Gusnar zmarł w połowie XIX wieku i jego dobra rycerskie przeszły na wnuka, który należał do rodu Reitzensteinów. U schyłku XIX wieku Pielgrzymowice przypadły jego synowi Karolowi, który był zagorzałym Niemcem i aktywnym działaczem politycznym. Przed I wojną światową był posłem do parlamentu pruskiego, w okresie międzywojennym zasiadał w Sejmie Śląskim i zabiegał o sprawy niemieckie na Górnym Śląsku, był również pierwszym prezesem Volksbundu.

Po jego śmierci pielgrzymowickie dobra Reitzensteinów wyraźnie podupadły. Znaczna ich część została w latach 30-tych rozparcelowana przez przedsiębiorstwo osadnicze "Ślązak". Po zakończeniu II wojny resztę ziemi z majątku Reitzensteinów oddano chłopom, a w ich "zamku" otwarto szkołę podstawową.

Pielgrzymowice od dawnych czasów należały do większych wsi w regionie i już w II połowie XVIII liczyły ponad 240 mieszkańców. W 1817 roku oprócz Wielkich Pielgrzymowic nazywanych Wielką Stroną istniała kolonia założona w poprzednim wieku przez Gusnara i zwana Małą Stroną lub Małymi Pielgrzymowicami. W tym czasie w Wielkich Pielrzymowicah żyło 460 mieszkańców, a w kolonii Mała Strona było 14 gospodarstw zamieszkałych przez 58 osób. Pielgrzymowiccy chłopi nadal podlegali obowiązkom pańszczyźnianym, a osadnicy z Małej Strony byli wolnymi gospodarzami i nie musieli odrabiać pańszczyzny. W II połowie XIX wieku liczba mieszkańców całej wsi wynosiła już ponad tysiąc. Na Wielkiej Stronie ogromną przewagę mieli katolicy, a w Małych Pielgrzymowicach dominowali ewangelicy. Dobra rycerskie Reizensteinów w Pielgrzymowicach obejmowały wtedy ponad 2400 mórg. Na początku XX cała wieś liczyła 1300 mieszkańców, w majątku Reitzensteina mieszkało 112 osób. W czasie plebiscytu śląskiego w Pielgrzymowicach istniały dwa obwody. Jeden tworzyła wieś, drugi powstał na terenie dworskim Reitzensteina. W obwodzie wiejskim ponad 500 wotantów opowiedziało się za przynależnością do Polski (73,6% głosów), a w obwodzie dworskim zdecydowanie zwyciężyli zwolennicy Niemiec. W okresie powstań śląskich kilkunastu mieszkańców wsi aktywnie uczestniczyło w walce o powrót Górnego Śląska do Polski. W 1922 roku Pielgrzymowice zostały włączone do odrodzonej Rzeczypospolitej Polskiej. W okresie międzywojennym Pielgrzymowice zajmowały około 13 km2. Blisko 800 hektarów stanowiły grunty orne, 80 hektarów łąki i ponad 100 hektarów lasy. W 1933 było tu 220 budynków mieszkalnych, w których żyło ponad 1600 mieszkańców. We wsi działało kilka sklepików, dwie gospody, piekarnia i kuźnie. Okupacyjne dzieje wsi podobne były do losów sąsiednich miejscowości. Szacuje się, że ponad 80 mieszkańców Pielgrzymowic straciło życie na frontach II wojny lub w więzieniach. W wyniku zaciekłych walk toczonych tutaj w marcu 1945 przez wojska radzieckie i niemieckie Pielgrzymowice poniosły znaczne straty, między innymi zniszczony został budynek szkolny. Do końca listopada 1945 roku Pielgrzymowice były gminą jednostkową. Po tym czasie do roku 1954 wchodziły w skład gminy z siedzibą w Golasowicach. W latach 1954 71 należały do gromady Golasowice, a po jej likwidacji weszły w skład utworzonej w 1972 roku gminy Pawłowice.*

Rada Sołecka:

Baron Iwona - sołtys tel.: (32) 4723 072
Adam Stuchlik
Brygida Baron
Piotr Cimała
Bogdan Białończyk
Mirosław Orszulik
Janusz Kiełkowski
Roman Stania

Więcej informacji na stronach Biuletynu Informacji Publicznej

*Tekst opracowano na podstawie publikacji Zygmunta J. Orlika pt. "Gmina Pawłowice. Szkice z dziejów", Wydawnictwo ITKM, Kraków 2001 r.